Ήδη από την Πρωτογεωμετρική (1100-900 π.χ.) και τη Γεωμετρική περίοδο (900-700 π.χ.) συγκροτούνται οι πρώτες αστικές-πολιτικές κοινότητες, οι οποίες μετεξελίσσονται σε ισχυρές πόλεις-κράτη κατά τους ιστορικούς χρόνους, όπως ο Κλείτορας, η Ψωφίδα, η Κύναιθα, η Θέλπουσα, οι Λουσοί, το Πάος, το Λεόντιο και άλλες μικρότερες.

Η περιοχή των Καλαβρύτων, η οποία κατά την αρχαιότητα ήταν τμήμα της βορειοδυτικής Αρκαδίας που ονομαζόταν Αζανία (από τον Αζάνα, γιο του Αρκά και της Ερατώς), υπήρξε στην ιστορική της διαδρομή πέρασμα προς όλες τις πλευρές της Πελοποννήσου και κατοικήθηκε διαρκώς.

Τα μεταγενέστερα Καλάβρυτα είναι χτισμένα πιθανότατα όχι πολύ μακριά από την αρχαία Αρκαδική-Αζανική πόλη Κύναιθα, η θέση της οποίας δεν είναι ιστορικά βεβαιωμένη. Το όνομα της πόλης από το κύων (σκύλος) και θέω (τρέχω) είναι δηλωτικό της αγάπης των κατοίκων της για το κυνήγι. Η πόλη περιβαλλόταν από τείχος και έκοβε δικά της νομίσματα. Μνεία της Κύναιθας γίνεται από τον ιστορικό Πολύβιο κατά την εξιστόρηση του Συμμαχικού Πολέμου (220-217π.χ.), πιθανόν λόγω της στρατηγικής της θέσης, καθώς και από τον ιστορικό περιηγητή Παυσανία τον 2ο αι. μ.Χ.

Μετά την οριστική κυριαρχία της Ελλάδος από τους Ρωμαίους (146 π.Χ.) οι πόλεις της Αζανίας περιέρχονται στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Οι πρώτοι μ.Χ. αιώνες (1ος, 2ος και 3ος) υπήρξαν αιώνες ειρήνης και σχετικής ζωτικότητας για τις πόλεις της περιοχής. Από τον 4ο μ.Χ. αιώνα αρχίζει η παρακμή των Αζανικών πόλεων. Από τη μία οι διάφορες επιδρομές των Γότθων, Ερούλων, Βανδάλων, Οστρογότθων κ.λπ. στην Πελοπόννησο και από την άλλη οι φοβεροί σεισμοί του 6ου μ.Χ. αιώνα με τους οποίους καταστράφηκαν οι περισσότερες πόλεις της ΒΔ Πελοποννήσου υπήρξαν τα κυριότερα αίτια της φθοράς που οδήγησαν στην εγκατάλειψη των οικισμών. Παράλληλα, νέοι οικισμοί άρχισαν να δημιουργούνται σε απρόσιτα σημεία για ασφάλεια από τις διάφορες επιδρομές. Γύρω στο 750 μ.Χ. κατήλθαν και εγκαταστάθηκαν οι Σλάβοι στην περιοχή, οι οποίοι εγκαθίστανται κυρίως στα πεδινά όπου και δημιουργούν τους δικούς τους οικισμούς όπως μπορεί κανείς να συμπεράνει από τα μέχρι τώρα σωζόμενα ονόματα χωριών και τοποθεσιών της ευρύτερης περιοχής. Οι Σλάβοι παρέμειναν στην περιοχή περίπου μέχρι το 900 μ.Χ., οπότε εγκατέλειψαν την Πελοπόννησο. Κατά τους βυζαντινούς χρόνους άρχισε και ο εκχριστιανισμός των κατοίκων γεγονός το οποίο μαρτυρεί η ίδρυση και η μεγάλη ανάπτυξη της Μονής του Μεγάλου Σπηλαίου

Η Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου είναι αφιερωμένη στη Θεοτόκο και πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου. Ιδρύεται τον 4ο αι. μ.Χ. από τους Θεσσαλονικείς μοναχούς Συμεών και Θεόδωρο, που κατά θεία επίνευση αναζητούν και βρίσκουν την εικόνα της Παναγίας στο σπήλαιο, όπου ορθώνεται σήμερα το μοναστήρι. Η εικόνα της Παναγίας Μεγαλοσπηλαιώτισσας, είναι ανάγλυφη, από κερί και μαστίχα και τοποθετημένη σε ασημένια θήκη, που κοσμείται με παραστάσεις από τον θεομητορικό κύκλο. Η παράδοση την αναφέρει ως έργο του Ευαγγελιστή και ιατρού Λουκά.

Η Μονή αποτελείται από ένα οκταώροφο εντυπωσιακό κτηριακό συγκρότημα, που περιλαμβάνει χώρους υποδοχής, φιλοξενίας, ξενώνα, τραπεζαρία και βιβλιοθήκη. Το καθολικό της μονής είναι σκαμμένο στο βράχο και ακολουθεί τον τύπο του εγγεγραμμένου σταυροειδούς με δύο νάρθηκες. Εδώ φυλάσσεται η πολύτιμη και θαυματουργή εικόνα της Παναγίας.

Κατά την περίοδο της Εθνικής Παλιγγενεσίας το Μέγα Σπήλαιο αποτελεί σημαντική επαναστατική εστία. Ο Ιμπραήμ που καλείται από την Αίγυπτο για να βοηθήσει τους Οθωμανούς να κυριαρχήσουν επί των επαναστατημένων Ελλήνων εποφθαλμιά τη Μονή που στέκει από τότε απρόσιτη και άπαρτη, ίδια γερακοφωλιά μέσα στο άγριο τοπίο. Το 1827 φτάνει με τα στίφη του μπροστά στο μοναστήρι. Οι μοναχοί με τη βοήθεια των Πετμεζαίων που οχυρώνονται με τα παλικάρια τους και με τις ενισχύσεις που στέλνει ο γέρος του Μωριά θα αποκρούσουν τον εχθρό.

Μέσα στο διάβα της ιστορίας το μοναστήρι έχει υποστεί πολλές καταστροφές. Η πρώτη καταστροφή αναφέρεται στην πυρκαγιά του 1934 από άγνωστη αιτία. Σημαντικότερη και ολοσχερής υπήρξε αυτή του 1943 που υφίσταται από τους στρατιώτες του Τρίτου Ράιχ. Στις 8.12.1943 στήνουν οπλοπολυβόλα κατέναντι της μονής και ρίχνουν οβίδες στις εξόδους της, για να εμποδίσουν την διαφυγή των μοναχών. Αφού την καταλαμβάνουν, εκτελούν τους μοναχούς και τους λαϊκούς που βρίσκονται στο εσωτερικό και τους ρίχνουν σε γκρεμό στη θέση «Κισωτή». Συνεχίζουν κατόπιν την πορεία τους προς τα Καλάβρυτα. Όταν ολοκληρώσουν το φονικό τους έργο αφανίζοντας ζωές και καταστρέφοντας περιουσίες επιστρέφουν ξανά στο Μέγα Σπήλαιο για να το λεηλατήσουν και στο τέλος να το πυρπολήσουν. Πρέπει να αφήσουν στο διάβα τους ολούθε καμένη γη.

Σε μικρή απόσταση από τα Καλάβρυτα βρίσκεται η μονή της Αγίας Λαύρας. Πανηγυρίζει την ημέρα της Κοίμησης της Θεοτόκου. Ιδρύεται τον 10ο αι. π.Χ. από συνασκητή του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη, στα ριζά βράχου σε μικρή απόσταση από το σύγχρονο μοναστικό συγκρότημα. Η ιστορία του μοναστηριού της Αγίας Λαύρας είναι μια ιστορία αλλεπάλληλων καταστροφών, επανοικοδομήσεων και επιδιορθώσεων. Τον 17ο αι. ανεγείρεται ο ιστορικός ναός που είναι συνδεδεμένος με τα γεγονότα της έναρξης του απελευθερωτικού αγώνα του ‘21.

Στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας πραγματοποιείται μια σημαντικότατη για την επανάσταση σύσκεψη στις 10 με 13 Μαρτίου 1821. Είναι πιθανόν σε αυτή τη σύσκεψη των προκρίτων με τη συμμετοχή του Παλαιών Πατρών Γερμανού να αποφασίστηκε η κήρυξη της Επανάστασης. Την 21η Μαρτίου η πρώτη πολεμική επιχείρηση του αγώνα στην Πελοπόννησο γίνεται εδώ στα Καλάβρυτα. Πριν την εξόρμηση οι αγωνιστές παρακολουθούν την δοξολογία στην Αγία Λαύρα και παίρνουν ως σημαία το λάβαρο της Μονής με την χρυσοκέντητη παράσταση της Κοίμησης που φιλοξενείται μέχρι σήμερα στη Μονή. Κατά την επιδρομή του Ιμπραήμ στην Αχαΐα το μοναστήρι πυρπολείται και σώζεται μόνο ο ιστορικός ναός, όπως τον βλέπουμε σήμερα, λίγα μέτρα σε απόσταση από το σύγχρονο μοναστικό συγκρότημα.

Μεγάλη καταστροφή προκαλούν στο μοναστήρι οι Γερμανοί Ναζί τον Δεκέμβρη του ‘43. Αφού σκορπούν τον όλεθρο στα Καλάβρυτα συνεχίζουν την πορεία τους προς την Αγία Λαύρα γιατί θεωρούν ότι τα μοναστήρια αποτελούν εστίες ανταρτών. Αναζητούν τους μοναχούς που παραμένουν στο μοναστήρι και τους εκτελούν κάτω από τον πλάτανο στην είσοδο προς τον ιερό χώρο. Κατόπιν, πυρπολούν τη Μονή, καταστρέφουν πολλά από τα διαμερίσματα του συγκροτήματος, τους ξενώνες, τα κελιά των μοναχών και άλλα οικήματα, περιουσία του μοναστηριού. Διασώζονται οι εκκλησίες της Μονής, όπως ευτυχώς και το μουσείο, την σιδερένια πόρτα του οποίου δεν κατόρθωσαν να ανοίξουν οι εισβολείς. Δυστυχώς όμως κάηκαν αναρίθμητα βιβλία και τόμοι πολύτιμων χειρογράφων από την βιβλιοθήκη της Μονής.

Η Μονή ανακαινίζεται τη δεκαετία του ‘50 σε σχέδια του καθηγητή Αναστάσιου Ορλάνδου και αξίζει να δει κανείς τον ιστορικό ναό και το Μουσείο με εκθέματα που ξυπνούν μνήμες από τον απελευθερωτικό αγώνα του ’21. Στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας φυλάσσεται η κάρα του Αγίου Αλεξίου.

Δίκαια λοιπόν και σε περίοπτη θέση, κοντά στη Μονή, στήθηκε μεγαλόπρεπο το Πανελλήνιο Ηρώον Εθνικής Παλιγγενεσίας, για να υπενθυμίζει τις αιώνιες και ακατάλυτες αξίες του Ελληνισμού.

Η ονομασία Καλάβρυτα εμφανίζεται για πρώτη φορά την περίοδο της Φραγκοκρατίας (13ο αιώνα μ.Χ.) ενώ για την προέλευσή της έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί διάφορες απόψεις. Σύμφωνα με μία άποψη, πιθανολογείται ότι προέρχεται από τις λέξεις «καλός» και «βρύτα», δηλαδή «καλές βρύσες», επειδή η περιοχή διατρέχεται από άφθονα νερά και πηγές. Κατά μια άλλη εκδοχή, προέρχεται από εγκαταστάσεις ελληνόφωνων κατοίκων της Καλαβρίας στην Πελοπόννησο και ευρύτερα στην Νότια Ελλάδα.

Από το 1204 που οι Φράγκοι κατέλαβαν τη Βυζαντινή αυτοκρατορία και ιδρύθηκε στην Πελοπόννησο το Φραγκικό κράτος του Μωρέως, η περιοχή Καλαβρύτων αποτελεί αυτοδιοικούμενη και αυτοτελή επαρχία του Φραγκικού κράτους. Το Φραγκικό κράτος του Μωρέως διαιρέθηκε σε 20 βαρονίες, από τις οποίες η μία ήταν των Καλαβρύτων στην οποία είχε την έδρα του Βαρόνος. Στα χρόνια εκείνα χτίστηκε το κάστρο (1208), το οποίο αναδείχθηκε σε ένα από τα πιο σημαντικά μεσαιωνικά κάστρα της Πελοποννήσου. Το 1330 η βαρονία των Καλαβρύτων περιήλθε στην κυριαρχία του κρατιδίου του Μυστρά και πιο συγκεκριμένα στη δυναστεία των Παλαιολόγων. Στα 1404 ο Δεσπότης του Μυστρά Θεόδωρος Β’ Παλαιολόγος πούλησε τα Καλάβρυτα, τον Μυστρά και την Κόρινθο στο τάγμα των Ιωαννιτών Ιπποτών της Ρόδου, για να εξουδετερώσει την τουρκική απειλή, αλλά οι κάτοικοι των Καλαβρύτων αρνήθηκαν να υπαχθούν στην κυριαρχία των Ιπποτών της Ρόδου και απέκρουσαν κάθε σχετική προσπάθεια.

Το 1460 η Επαρχία Καλαβρύτων όπως και όλη η Πελοπόννησος καταλαμβάνεται από τους Οθωμανούς, τους οποίους διαδέχονται οι Ενετοί (1687), για να επανέλθουν και πάλι οι Οθωμανοί το 1715.

Είναι γεγονός ότι κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας η περιοχή γνώρισε μια σημαντική πληθυσμιακή άνθιση. Το κύριο όμως γεγονός, το οποίο απετέλεσε ίσως τη βάση της ανάπτυξής της για όλα τα επόμενα χρόνια, είναι η συγκρότηση και διαμόρφωση του οικιστικού δικτύου της περιοχής που συνετελέσθη αυτή την περίοδο.

Ο 18ος αιώνας θα σημαδευτεί εκτός από την αξιόλογη εμπορική κίνηση των τοπικών αγροτικών προϊόντων και την ανάπτυξη ευρωπαϊκών διασυνδέσεων με αρκετές χώρες, από τις καταστροφές των Αλβανών (1770) αλλά και τη μεγάλη επιδημία πανώλης, που έπληξαν τα Καλάβρυτα. Κατά τη διάρκειά του θα εξελιχθεί το οδικό δίκτυο της περιοχής (καλντερίμια και γεφύρια) και θα αναδειχθούν οι ισχυρές οικογένειες (Πετμεζαίοι, Χονδρογιανναίοι, Φωτήλας, Λόντοι, Ζαΐμηδες κ.α.) που θα διαδραματίσουν ηγετικό ρόλο στην Επανάσταση του 1821.

Η Επαρχία Καλαβρύτων διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στην έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης κατά των Τούρκων κατακτητών, το Μάρτιο του 1821, ρόλο τον οποίο είχε όχι μόνο στην έναρξη του Αγώνα αλλά και σε όλη τη διάρκεια αυτού. Τα Καλάβρυτα είναι η πρώτη πόλη που απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό. Αγωνιστές των Καλαβρύτων έλαβαν αργότερα μέρος σε πολεμικές επιχειρήσεις σε άλλα σημεία της Πελοποννήσου, ενώ πρόκριτοι των Καλαβρύτων έλαβαν μέρος σε όλες τις Εθνικές Συνελεύσεις του Αγώνα.

Μετά την δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους η επαρχία Καλαβρύτων σχηματίστηκε από έντεκα δήμους και είχε πληθυσμό 2492 κατοίκους. Το 1833 αναγνωρίστηκε ο νομός Αχαΐας και Ήλιδος που περιελάμβανε πέντε επαρχίες μεταξύ των οποίων η επαρχία Κυναίθης (Καλαβρύτων).

Ο Οδοντωτός συνδέει σε μια ώρα τα Καλάβρυτα με το Διακοπτό διασχίζοντας το φαράγγι του Βουραϊκού, μέσα από τοπία γεμάτα πλατάνια, φτελιές και ιτιές, πάνω από αναρίθμητες σήραγγες και γραφικές γέφυρες. Ονομάζεται Οδοντωτός, γιατί στα σημεία της διαδρομής που η κλίση του εδάφους υπερβαίνει το 10% γατζώνεται πάνω σε οδοντωτές σιδηροτροχιές. Σήμερα με το ανακαινισμένο του δίκτυο εξακολουθεί να προσφέρει ίσως την πιο θεαματική διαδρομή μήκους 22 χιλιομέτρων μέσα σε ένα τοπίο απαράμιλλου κάλλους και μαγευτικής ομορφιάς.

Είναι ο Χαρίλαος Τρικούπης, υπό την επίνευση του ντόπιου πολιτικού Ασημάκη Φωτήλα που θέτει τις βάσεις για την κατασκευή του Οδοντωτού. Το έργο ανατίθεται στον Γάλλο εργολάβο Ατόν και απασχολεί μεγάλο αριθμό εργατών. Πολλοί από αυτούς προέρχονται από την Ιταλία, καθώς οι Ιταλοί εργάτες έχουν εμπειρία στην κατασκευή του σιδηροδρομικού δικτύου των Άλπεων. Η κατασκευή του έργου διαρκεί 5 χρόνια ( 1889-1896) και τελικά το τρένο πραγματοποιεί το παρθενικό του ταξίδι στις 10 Μαρτίου 1896, με πρώτους επιβάτες την Βασιλική οικογένεια του Γεωργίου του Α’.

Εκείνο τον καιρό θεωρείται θαύμα της μηχανικής, καθώς η ίδια η κατασκευή του αποτελεί πραγματικό άθλο. Οι δυσκολίες πολυάριθμες: από τη μια το δύσβατο ανάγλυφο της περιοχής και η φύση του έργου και από την άλλη οι επιθέσεις που δέχονται οι εργάτες από ληστές, ώστε η εταιρεία να προσλάβει ένοπλους φύλακες. Ο Σιδηροδρομικός Σταθμός οικοδομείται παράλληλα με την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής, στις αρχές του 20ου αιώνα. Είναι διώροφος, τυπικό δείγμα της γαλλικής σιδηροδρομικής αρχιτεκτονικής, με αρμονική λιθοδομή και μπουνιάτα στις ακμές της τοιχοποιίας.

Το δίκτυο διέθετε αρχικώς τρεις ατμάμαξες. Μια τέταρτη αγοράστηκε το 1899. Και οι τέσσερις ήταν κατασκευασμένες στο γαλλικό εργοστάσιο «Cail».

Το Μάρτιο του 1959 το δίκτυο εφοδιάστηκε με τρεις ντηζελο-ηλεκτρικές αυτοκινητάμαξες από το γαλλικό οίκο «Billard».

Το 1967 το δίκτυο εμπλουτίζεται με τρεις ακόμη συρμούς, κατασκευής των γαλλικών εργοστασίων «Decauville», πάνω στα σχέδια των τριών αρχικών του οίκου «Billard». Το Φεβρουάριο του 2004 ο ΟΣΕ υπέγραψε σύμβαση με τον ελβετικό οίκο «STADLER» για την προμήθεια 4 Αυτοκινηταμαξών.

Το 1996, το Υπουργείο Πολιτισμού χαρακτήρισε τον Οδοντωτό ως «αξιόλογο τεχνικό έργο ως σύνολο» και κήρυξε τον Οδοντωτό Σιδηρόδρομο καθώς και τις οι εγκαταστάσεις του «Ιστορικά Διατηρητέα Μνημεία».

Ο Οδοντωτός από το 1896 συνοδεύει ακατάπαυστα την καθημερινότητα των Καλαβρυτινών. Στη δυσκολότερη στιγμή της πόλης, στις 13 Δεκέμβρη του ‘43, το μικρό αυτό τρένο κουβαλά με αγκομαχητά το πλιάτσικο που αποκομίζουν οι στρατιώτες του Τρίτου Ράιχ από τα Καλαβρυτινά νοικοκυριά και μαγαζιά. Ακόμα και μετά το φονικό οι Γερμανοί Ναζί διατάζουν τον Οδοντωτό να σταματά 11 χιλιόμετρα πριν από τα Καλάβρυτα· με αυτόν τον τρόπο υποβάλλουν τις ξυπόλητες και εξαντλημένες μανάδες σε ένα καθημερινό μαραθώνιο προκειμένου να προμηθευτούν τα λίγα τρόφιμα του Ερυθρού Σταυρού για να κρατηθούν στη ζωή οι ίδιες και τα παιδιά τους. Το σφύριγμα του μικρού τρένου ακούγεται και αυτό σαν ένας ακόμα παρατεταμένος επιθανάτιος ρόγχος που φανερώνει ότι με δυσκολία μπορεί να βαστάξει και τη δική του μοίρα.

Σήμερα, που οι συνθήκες της ζωής άλλαξαν, το τραινάκι έγινε τουριστικό αξιοθέατο. Ένα σύμβολο πολιτισμού και προόδου, γραφικότητας και ρομαντισμού, ένα νοσταλγικό σύμβολο των φίλων αυτού του «αθώου» συγκοινωνιακού μέσου, που «ταξιδεύει» τους ταξιδιώτες και προσκυνητές στη γεμάτη ομορφιές γη των Καλαβρύτων.

Το κτήριο ανεγέρθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Αποτελεί δείγμα τετρατάξιου σχολείου με νεοκλασικά μορφολογικά στοιχεία και κτίστηκε στα πλαίσια κρατικού προγράμματος ανέγερσης σχολικών κτηρίων. Ανήκει στην ομάδα των Σχολείων Συγγρού, από το όνομα του εθνικού ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού, ο οποίος χρηματοδότησε την ανέγερσή τους. Πρωτολειτούργησε το 1906 και συνέχισε να λειτουργεί έως και το 1992, ενώ στις 9 Ιανουαρίου 2005 εγκαινιάστηκε ως Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος από τον αείμνηστο Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο.

Το κτήριο φέρει τη δική του ιστορία, που συνδέεται άρρηκτα με τα ιστορικά συμβάντα της περιόδου της Κατοχής, γεγονός που το καθιστά ιστορικό μνημείο.

Κατά τη διάρκεια της Ιταλικής Κατοχής το Δημοτικό Σχολείο χρησιμοποιήθηκε ως στρατόπεδο συγκεντρώσεως για τη φυλάκιση πολιτικών κρατουμένων, ενώ στη συνέχεια λειτούργησε ως τόπος στρατοπέδευσης του Ιταλικού Τάγματος Καλαβρύτων. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής η διδασκαλία διεξαγόταν από σπίτι σε σπίτι, ενώ ως διδακτήρια χρησιμοποιήθηκαν παρεκκλήσια και ο Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου.

Με την συνθηκολόγηση της Ιταλίας, στα μέσα Σεπτεμβρίου του 1943, άνοιξε ξανά τις πόρτες του μέχρι το τέλος Νοεμβρίου του 1943, στη μικρότερη σχολική χρονιά στη μακροχρόνια συμβολή του στην εκπαίδευση. Στο κτήριο αυτό κρατήθηκαν οι αιχμάλωτοι της μάχης Ρωγών-Κερπινής το απόγευμα της Κυριακής, 17 Οκτωβρίου 1943, μέχρι την επομένη, 18 Οκτωβρίου 1943, ενώ στις 13 Σεπτεμβρίου 1943 τα Γερμανικά στρατεύματα Κατοχής το χρησιμοποίησαν ως χώρο συγκέντρωσης του πληθυσμού για τον διαχωρισμό των γυναικόπαιδων από τους άνδρες άνω των 14 ετών. Από εκεί ο ανδρικός πληθυσμός οδηγήθηκε στον Τόπο της Εκτέλεσης, ενώ τα γυναικόπαιδα κρατήθηκαν εκεί ως όμηροι μέχρι την ολοκλήρωση της καταστροφής των Καλαβρύτων. Στις 13 Δεκεμβρίου 1943 κάηκε ολοσχερώς από την πυρκαγιά που προκάλεσαν οι Γερμανοί κατακτητές.

Μετά την καταστροφή ως αίθουσες διδασκαλίας χρησιμοποιήθηκαν τα παρεκκλήσια της περιοχής καθώς και το σωζόμενο «κτήριο του Τσεντούρου», όπως χαρακτηριστικά λεγόταν. Το Δημοτικό Σχολείο επαναλειτούργησε το έτος 1950, αφού πρώτα ανακατασκευάστηκε σύμφωνα με το αρχικό του σχέδιο. Το 1986 κηρύχθηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και αναστηλώθηκε από τη Διεύθυνση Πολιτιστικών Κτηρίων και Αναστηλώσεως Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟ, ώστε ν' αποκτήσει την αρχική μορφή του για να στεγάσει το Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος. Ως ιστορικός τόπος χαρακτηρίστηκε το 1991 και ο χώρος, ο οποίος περιβάλλει το κτήριο του Δημοτικού Σχολείου Καλαβρύτων.

Στις 13 Ιανουαρίου 1992 μεταστεγάστηκε σε νεόδμητο Σχολικό Συγκρότημα. Σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2012 στον προαύλιο χώρο του νεοαναγειρόμενου Σχολείου, έγινε η προσθήκη της προσωνυμίας στο 12θέσιο Δημοτικό Σχολείο Καλαβρύτων των ονομάτων της Αγλαΐας Κόντη και της Ελένης Χάμψα, των δύο πρώτων διδασκαλισσών του Δημοτικού Σχολείου Καλαβρύτων μετά το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα του Δεκέμβρη του 1943. Πράξη ευγνωμοσύνης και ελάχιστης ηθικής αναγνώρισης της προσφοράς τους στην τοπική κοινωνία των Καλαβρύτων, καθώς υπήρξαν παρούσες τόσο στο δράμα των Καλαβρύτων όσο και μετέπειτα ως μαχόμενες εκπαιδευτικοί συμβάλλοντας στην πνευματική ανατροφή των απορφανισμένων Καλαβρυτινόπουλων.

Στις 28-08-1912 συστήνεται η κοινότητα Καλαβρύτων του Νομού Αχαΐας και Ήλιδος, με έδρα τον οικισμό Καλάβρυτα. Καθ’ όλη την περίοδο του Μεσοπολέμου η πόλη αποτελούσε το κέντρο της οικονομικής, κοινωνικής και πνευματικής ζωής της ομώνυμης επαρχίας, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός εντός μιας εικοσαετίας να διπλασιαστεί και το 1940 να προσεγγίσει τους 3000 κατοίκους.

Οι περισσότεροι κάτοικοι ασκούσαν εμπορική δραστηριότητα, ενώ μεγάλος αριθμός ασχολείτο με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Στην πόλη έχει αναπτυχθεί ο τριτογενής τομέας,  με συγκέντρωση πολλών διοικητικών υπηρεσιών (όπως Πρωτοδικείο) κια λειτουργία τραπεζικών καταστημάτων. Ο οικισμός ήταν ηλεκτροφωτισμένος από το 1927 και διέθετε οργανωμένο δίκτυο ύδρευσης και άρδευσης. Η πόλη των Καλαβρύτων ως διοικητικό και εμπορικό κέντρο, ήταν συνδεδεμένη σιδηροδρομικώς με την βόρεια ακτή της Πελοποννήσου, το Διακοπτό. Επίσης, κατασκευάστηκαν αμαξιτοί δρόμοι για τη σύνδεσή της με την Πάτρα,  τον Πύργο και την Τρίπολη, οι οποίοι αποτελούσαν εναλλακτική λύση οδικής πρόσβασης προς την Κεντρική και Νότια Πελοπόννησο.

Τα Καλάβρυτα είχαν αναπτυγμένη κοινωνική ζωή. Οι κάτοικοι είχαν συστήσει επαγγελματικούς, αθλητικούς και πολιτιστικούς συλλόγους, καθώς και σωματεία με πλούσια φιλανθρωπική δράση. Κάτοικοι και επισκέπτες δεν έχαναν την ευκαιρία να διασκεδάσουν σε γιορτές, εκδηλώσεις και ετήσιες εμποροπανηγύρεις. Τον χειμών λειτουργούσε θέατρο για έναν μήνα, ενώ το καλοκαίρι η Φιλαρμονική και μικρές ορχήστρες πλαισίωναν τις κοινωνικές εκδηλώσεις.

Τα ξημερώματα της 1ης Σεπτεμβρίου 1939 και αφού διασφάλισε την ουδετερότητα της Σοβιετικής Ένωσης (μέσω του Γερμανοσοβιετικού Συμφώνου Μη Επίθεσης του Αυγούστου του 1939), η Γερμανία ξεκίνησε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με την εισβολή στην Πολωνία ακολουθώντας την τακτική του Κεραυνοβόλου πολέμου (Blitzkrieg). Η Βρετανία και η Γαλλία απάντησαν κηρύσσοντας πόλεμο στη Γερμανία στις 3 Σεπτεμβρίου , αντιδρώντας στην παρά τις προειδοποιήσεις τους επίθεση του Χίτλερ στην Πολωνία. Μέσα σε ένα μήνα, η Πολωνία ηττήθηκε από τις συνδυασμένες επιθέσεις των γερμανικών και σοβιετικών δυνάμεων και διαχωρίστηκε μεταξύ της ναζιστικής Γερμανίας και της Σοβιετικής Ένωσης. Η σχετική παύση των εχθροπραξιών που ακολούθησε την ήττα της Πολωνίας τερματίστηκε στις 9 Απριλίου 1940, όταν οι γερμανικές δυνάμεις εισέβαλαν στη Νορβηγία και τη Δανία. Στις 10 Μαΐου 1940, η Γερμανία ξεκίνησε την επίθεσή της στη Δυτική Ευρώπη, εισβάλλοντας στις Κάτω Χώρες (Ολλανδία, Βέλγιο και Λουξεμβούργο), οι οποίες είχαν τηρήσει ουδέτερη στάση στον πόλεμο, όπως και στη Γαλλία. Στις 22 Ιουνίου 1940, η Γαλλία υπέγραψε συνθηκολόγηση με τη Γερμανία, η οποία προέβλεπε την γερμανική κατοχή του βόρειου μισού της χώρας ((Γαλλία του Βισύ).

Η Ιταλία, μέλος του Άξονα (η ομάδα των χωρών που συμμάχησαν με τη Γερμανία) μπήκε στον πόλεμο στις 10 Ιουνίου 1940 κηρύσσοντας τον πόλεμο εναντίον της Βρετανίας και της Γαλλίας. Επόμενος στόχος του Χίτλερ ήταν η Μ. Βρετανία. Από τις 10 Ιουλίου έως τις 31 Οκτωβρίου 1940 οι Ναζί εξαπέλυσαν μια σειρά αεροπορικών επιθέσεων κατά της Αγγλίας ξεκινώντας τη γνωστή ως «Μάχη της Αγγλίας» την οποία τελικά έχασαν. Κατόπιν, οι Γερμανοί στράφηκαν στα Βαλκάνια, όπου κατάφεραν, με τη βοήθεια και της Βουλγαρίας, να καταλάβουν τη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα (Απρίλιος 1941).Ο Χίτλερ, έχοντας εξασφαλίσει το δυτικό μέτωπο και τα Βαλκάνια, στις 22 Ιουνίου 1941, στρέφεται στα ανατολικά και εξαπολύει επίθεση κατά της Σοβιετικής Ένωσης («Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα»), η οποία εντάσσεται πλέον στο Συμμαχικό στρατόπεδο.

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος κόστισε περίπου 55 εκατομμύρια ζωές παγκοσμίως. Ήταν η μεγαλύτερη και η πλέον καταστροφική ένοπλη σύγκρουση στην ιστορία. Αποτέλεσε την πιο εκτεταμένη γεωγραφικά και δαπανηρή σε πλουτοπαραγωγικούς πόρους ένοπλη σύγκρουση στην ιστορία της ανθρωπότητας, στην οποία έλαβαν μέρος περισσότεροι από 100 εκατομμύρια άνθρωποι από περισσότερες από 30 χώρες.

Τις πρωινές ώρες της 28ης Οκτωβρίου 1940, ο Ιταλός Πρέσβης στην Αθήνα,Εμανουέλε Γκράτσι, παραδίδει τελεσίγραφο στον Έλληνα πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά, το οποίο απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση του ιταλικού στρατού προκειμένου να καταλάβει κάποια στρατηγικά σημεία της Ελλάδας.Ο Ιωάννης Μεταξάς απέρριψε το τελεσίγραφο χωρίς δισταγμούς και η απόφαση για αντίσταση στην ιταλική πρόκληση έγινε δεκτή από τον λαό της χώρας με ενθουσιασμό προκαλώντας μεγάλη έκπληξη στον κόσμο και ιδιαίτερα στην Ιταλική Κυβέρνηση.

Ο Μουσολίνι αποφασίζει να χτυπήσει την Ελλάδα με έναν στρατό 200.000 ανδρών. Χωρίς κατάλληλα εφόδια και προετοιμασία ,αρχίζει την επίθεση από την Αλβανία. Μετά από κάποιες αιφνιδιαστικές ιταλικές επιτυχίες ,τον Νοέμβριο οι Έλληνες αποκρούουν τους εισβολείς και εισχωρούν με αντεπίθεση στην Αλβανία. Έως και τις 13 Νοεμβρίου οι Ιταλικές δυνάμεις είχαν απωθηθεί στα σημεία εισβολής. Μετά από πεισματώδη αγώνα, η ιταλική αντίσταση κάμφθηκε και στις 22 Νοεμβρίου ο ελληνικός στρατός εισέρχεται στην Κορυτσά.

Σημαντικές επιτυχίες ήταν επίσης και η κατάληψη των Αγίων Σαράντα στις 6 Δεκεμβρίου, του Αργυροκάστρου στις 8 Δεκεμβρίου και της Χειμάρρας στις 22 Δεκεμβρίου απελευθερώνοντας έτσι τα εδάφη της Βορείου Ηπείρου. Ακολούθησαν και άλλες επιτυχίες των ελληνικών στρατευμάτων ως τον Μάρτιο του 1941, όπου η μεγάλη αντεπίθεση των Ιταλών, απέτυχε, με κέρδος μόνο μικρές εδαφικές εκτάσεις στην περιοχή βόρεια της Χειμάρρας, γεγονός που σφράγισε έτσι την νίκη των Ελλήνων στο μέτωπο.

Στις 12 Απριλίου, ο Ελληνικός Στρατός άρχισε να υποχωρεί από την Αλβανία, για να μην περικυκλωθεί από τους Γερμανούς. Ακολούθησε η συνθηκολόγηση με τους Γερμανούς στις 20 Απριλίου και τρεις μέρες αργότερα με τους Ιταλούς.

Οι επιτυχίες των Ελλήνων αποτέλεσαν έκπληξη όχι μόνο για τους Ιταλούς αλλά και για την ελληνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία. Η ελληνική νίκη οδήγησε μάλιστα, τους Βρετανούς να επανεξετάσουν το ζήτημα της βοήθειας προς τη μαχόμενη Ελλάδα.

Φάσεις επιχειρήσεων
 

• Αρχική ιταλική επίθεση (28 Οκτωβρίου 1940 - 13 Νοεμβρίου 1940)
• Ελληνική αντεπίθεση και ακινητοποίηση (14 Νοεμβρίου 1940 - 8 Μαρτίου 1941)
• Εαρινή ιταλική επίθεση (9 Μαρτίου 1941 - 23 Απριλίου 1941)
• Γερμανική επίθεση

Μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τις Δυνάμεις του Άξονα, η χώρα βρέθηκε σε δεινή κατάσταση. Για τριάμισι χρόνια (27 Απριλίου 1941- 12 Οκτωβρίου 1944) ο ελληνικός λαός δοκιμάστηκε σκληρά από τα Γερμανικά, Ιταλικά και Βουλγαρικά στρατεύματα, που εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιοχές της χώρας.

Η αγροτική παραγωγή μειώθηκε εντυπωσιακά, το νόμισμα υποτιμήθηκε σημαντικά, η ναυτιλία έχασε τα ¾ της χωρητικότητάς της. Εκατοντάδες χωριά υπ΄στησαν μικρές ή μεγάλες καταστροφές. Οι απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό, αποτέλεσμα ενός φοβερού λιμού στις μεγάλες πόλεις, αλλά και των εκτελέσεων και εκτοπίσεων, πέφερεαν ισχυρό πλήγμα στις παραγωγικές δυνάμεις της χώρας.

Στα χρόνια της Κατοχής τη διοίκηση της χώρας ανέλαβε Κυβέρνηση διορισμένη από τους Γερμανούς, ενώ η νόμιμη Κυβέρνηση κατέφυγε στην Αίγυπτο.

Ο πόλεμος, η Κατοχή και οι εσωτερικές έριδες οδήγησαν τη χώρα στην εξουθένωση και σε πλήρη αποδιοργάνωση.

Η γερμανική εισβολή ξεκίνησε στις 6 Απριλίου του 1941, με την επίθεση γερμανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα μέσω Βουλγαρίας και Γιουγκοσλαβίας. Δύο γερμανικά σώματα στρατού επιτέθηκαν στις ελληνικές θέσεις στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Παρά την ηρωική αντίσταση των αμυνομένων η μάχη διήρκεσε μόλις τέσσερις μέρες, καθώς η γερμανική επίθεση μέσω Γιουγκοσλαβίας, η οποία παραδόθηκε άνευ όρων, υπερκέρασε τις θέσεις άμυνας και απειλούσε τα μετόπισθεν των ελληνικών στρατευμάτων. Στις 9 Απριλίου παραδόθηκαν τα ελληνικά στρατεύματα στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη με αρκετούς όμως να υπερασπίζονται μαχόμενοι τα οχυρα και μετά την απόφαση αυτή και εν τέλει τους Γερμανούς να εκφράζουν ανοιχτά τον θαυμασμό τους για την ανδρεία και μαχητικότητα των Ελλήνων.

Στις 9 Απριλίου ξεκίνησε η γερμανική προέλαση προς νότια, με ταυτόχρονη κίνηση δυνάμεων από την Έδεσσα και από την περιοχή της Φλώρινας. Στη γραμμή άμυνας στη Δυτική Μακεδονία, οι συνδυασμένες δυνάμεις της Ελλάδας και της Βρετανικής Κοινοπολιτείας δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις κατά πολύ καλύτερα εξοπλισμένες και σαφώς υπέρτερες αριθμητικά Γερμανικές δυνάμεις. Το ρήγμα στην άμυνα που δημιουργήθηκε στην περιοχή της Κλεισούρας υποχρέωσε σε σύμπτυξη τις ελληνοβρετανικές δυνάμεις, αλλά στις 16 Απριλίου οι Γερμανοί κατάφεραν να παρεμβληθούν μεταξύ των ελληνικών και κοινοπολιτειακών δυνάμεων.

Την ειρηνική ζωή και την ανάπτυξη της πόλης αναστέλλει απότομα ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και διακόπτει τραγικά η ολοκληρωτική καταστροφή του 1943.

Τα Καλάβρυτα ζουν τον παλμό του πολέμου, όπως κάθε ελληνική πόλη της εποχής, γνωρίζουν όμως, ίσως περισσότερο από κάθε άλλη πόλη της Ελλάδας, τη θηριωδία του κατακτητή.

Από το τέλος Μαΐου του 1941 έως την 9η Σεπτεμβρίου του έτους 1943 τα Καλάβρυτα, βρίσκονταν υπό Ιταλική Κατοχή. Κατά το διάστημα της παραμονής τους οι Ιταλοί κατακτητές επιτάσσουν σπίτια και δημόσια κτίρια και το κτίριο του Δημοτικού Σχολείου που το μετέτρεψαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων της Πελοποννήσου.

Σκορπούν τον φόβο και τον τρόμο στους κατοίκους. Ζουν εις βάρος τους. Οι άνθρωποι της υπαίθρου υφίστανται τα πάνδεινα. Το βιος τους διαρπάζεται και λεηλατείται (πλιάτσικο). Δοκιμάζονται σκληρά από την πείνα και τη δυστυχία και καρτερικά υπομένουν τον εξευτελισμό και την ταπείνωση αντλώντας κουράγιο από τον άσβεστο πόθο της ελευθερίας.

Παράλληλα, οι Ιταλικές δυνάμεις Κατοχής εμπλέκονται σε μάχες με τις δυνάμεις της Εθνικής Αντίστασης, η οποία εντωμεταξύ είχε αρχίσει να φουντώνει. Την Άνοιξη και το Καλοκαίρι του 1943 σημειώνονται διάφορες συμπλοκές μεταξύ των δυνάμεων της Αντίστασης και των Ιταλών στην ευρύτερη περιοχή των Καλαβρύτων.

Οι Ιταλοί διατήρησαν το στρατιωτικό έλεγχο της Πελοποννήσου ουσιαστικά μέχρι το Καλοκαίρι του 1943 και τυπικά μέχρι την 9η Σεπτεμβρίου 1943, ημερομηνία κατά την οποία αφοπλίζονται από τους Γερμανούς, διότι έπαψαν πια να ανήκουν στον Άξονα, λόγω της συνθηκολόγησης του Ιταλικού κράτους με τους Συμμάχους.

Κατά τη διάρκεια της ιταλογερμανικής κατοχής και ειδικότερα το 1943 η ευρύτερη περιοχή Αιγιαλείας - Καλαβρύτων υπήρξε πεδίο σημαντικής αντιστασιακής δράσης. Όπως όλη η Ελλάδα έτσι και η Πελοπόννησος συμμετείχε ενεργά και αποφασιστικά στην αντίσταση συμβάλλοντας καθοριστικά στον αντιφασιστικό αγώνα. Τα στρατηγικά πλεονεκτήματα που προσέφερε η μορφολογία του εδάφους είχαν σαν αποτέλεσμα να αναπτυχθεί στην περιοχή Αιγιαλείας - Καλαβρύτων η πιο δραστήρια αντιστασιακή κίνηση στην Πελοπόννησο. Η πιο σημαντική λόγω μαζικότητας και αντιστασιακής αποτελεσματικότητας οργάνωση στην περιοχή ήταν ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ). Οι περιφανείς νίκες που κατήγαγαν οι αντάρτες στις πρώτες μάχες κατά των Ιταλών την άνοιξη-καλοκαίρι του 1943 συνέβαλαν στην αναπτέρωση του ηθικού του πληθυσμού με αποτέλεσμα να πυκνώσουν και άλλο οι γραμμές του ΕΛΑΣ, ο οποίος εξελίχθηκε σε κανονικό στρατό με πραγματική στρατιωτική δομή. Πρωτοπόρα του αγώνα ήταν το 12ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ καθώς και τα ανεξάρτητα τάγματα Αιγιαλείας και Καλαβρύτων.

Η δράση των αντάρτικων ομάδων στην Αχαΐα ξεκίνησε την άνοιξη του 43 στα βουνά της Αιγιάλειας. Η πρώτη αντιστασιακή πράξη ήταν ο αφοπλισμός στις 27 Μαρτίου του τμήματος Χωροφυλακής στην Αραγόζαινα ενώ αργότερα ακολούθησαν τα χωριά Δάφνη και Αχλαδιά. Στις αρχές Απριλίου την ομάδα αυτή, η οποία αποτελούνταν από 17 αντάρτες, συνάντησε ο αντισμήναρχος Μίχος από τους Λαπαναγούς Καλαβρύτων ο οποίος τέθηκε επικεφαλής της. Η πρώτη αντάρτικη ομάδα κάνει τις εμφανίσεις της στα χωριά Μελίσσια και Αχλαδιά Αιγίου.

Από στρατηγική σκοπιά διευκόλυναν τον στρατηγικό σχεδιασμό των συμμαχικών δυνάμεων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθιστώντας δυνατό τον αντιπερισπασμό που επιχείρησαν οι Σύμμαχοι στην Ελλάδα, ώστε να διευκολυνθούν οι αποβάσεις στη Σικελία το 1943. Το γεγονός αυτό υποχρέωσε τους Γερμανούς να οχυρώσουν την Πελοπόννησο αδυνατίζοντας το ευρωπαϊκό τους μέτωπο.

Εν κατακλείδι, μπορούμε να πούμε ότι οι κάτοικοι της Επαρχίας Καλαβρύτων και Αιγιαλείας, από την αρχή εντάχθηκαν στις γραμμές αυτού του αγώνα, συνειδητά και σχεδόν καθολικά, στεκόμενοι αντάξιοι των αγωνιστικών παραδόσεων της περιοχής.

Αποτέλεσε την πρώτη οργανωμένη μάχη στην Πελοπόννησο μεταξύ ενός συγκροτημένου αντάρτικου τμήματος ενάντια στις δυνάμεις Κατοχής. Αντιπαρατέθηκαν 13 αντάρτες απέναντι σε 80 Ιταλούς στρατιώτες. Ο απολογισμός της μάχης ήταν πάνω από 20 νεκροί Ιταλοί και 1 τραυματίας αντάρτης. Οι αντάρτες λαφυραγώγησαν 2 πολυβόλα τύπου Fiat, 24 καραμπίνες και όλα τα πυρομαχικά.

Στις 13 Ιουνίου 1943 ομάδα ανταρτών του ΕΛΑΣ αποτελούμενη περίπου από 25 άτομα καταλύει σε ένα πλάτωμα ανατολικά του Μοναστηριού της Αγίας Λαύρας προκειμένου να ξεκουραστεί ύστερα από τα 2 επιτυχημένα σαμποτάζ που είχε πραγματοποιήσει την προηγούμενη μέρα (Γραμμή Οδοντωτού και Λιγνιτωρυχεία Καλαβρύτων).

Ύστερα από προδοσία οι Ιταλοί, περίπου 300 στρατιώτες, ξεκινούν από τα Καλάβρυτα για να κυκλώσουν τους αντάρτες χωρισμένοι σε 2 ομάδες. Η μία ομάδα κατευθύνεται προς το Μοναστήρι ενώ η άλλη κινήθηκε από τον παλιό δρόμο προς τα Μαζέικα και από εκεί στρίβει προς το Μοναστήρι. Οι Ιταλοί γίνονται αντιληπτοί από τους αντάρτες όταν πλέον είχαν φτάσει πολύ κοντά. Αντιδρώντας ακαριαία οι αντάρτες κατορθώνουν να απαγκιστρωθούν από τον κλοιό.

Οι απώλειες για τους Ιταλούς ανήλθαν σε 4 νεκρούς και 12 τραυματίες ενώ από τους αντάρτες τραυματίστηκε βαριά ο ανθυπολοχαγός Θεόδωρος Κουτσούμπας (Παπανικολής) από τα Μαζέικα Καλαβρύτων.

Δύο μέρες μετά την μάχη στη θέση Τρικοκκιά Αγίας Λαύρας μια άλλη ομάδα 25 περίπου ανταρτών με επικεφαλής τον Δημήτριο Μίχο, κινδύνεψε και πάλι να εγκλωβιστεί στο χωριό Κέρτεζη Καλαβρύτων. Στη θέση Βράχα του Καρά η ομάδα σταμάτησε να ξεκουραστεί ύστερα από την πολυήμερη πορεία.

Ύστερα από προδοσία περίπου 200 Ιταλοί έσπευσαν να εξοντώσουν την ομάδα η οποία και αιφνιδιάστηκε.Παρόλη την εξάντληση της ομάδας οργανώθηκε μια υποτυπώδης άμυνα και η ομάδα κατόρθωσε να ξεφύγει από τον κλοιό.

Οι απώλειες των Ιταλών είναι ανεξακρίβωτες ενώ από την πλευρά των ανταρτών πιάστηκαν αιχμάλωτοι ο Δημήτριος Καρβέλας, Διάκος από το Μέγα Σπήλαιο, και ο χωροφύλακας του Σταθμού Μαζεΐκων Βασίλειος Κοροβέσης, ο οποίος είχε προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ. Την επομένη οι Ιταλοί τους εκτέλεσαν στα Καλάβρυτα στο προαύλιο του Γυμνασίου.

Τα ξημερώματα της Κυριακής 20 Ιουνίου 1943 ομάδα 30 ανταρτών με επικεφαλής τον Δημήτριο Μίχο εισέρχεται στο χωριό Φίλια και εγκαθίσταται στο σχολείο για να αναπαυθεί και να ανακτήσει δυνάμεις.Οι επονίτες του χωριού φυλάνε σε προωθημένες σκοπιές, Στις 9 το πρωί γίνεται αντιληπτή ομάδα περίπου 100 Ιταλών που ανέβαιναν από τα Μαζέικα σε παράταξη μάχης.

Οι αντάρτες χωρίστηκαν σε 2 ομάδες των 15 ανδρών και καταλαμβάνουν στρατηγικές θέσεις στην είσοδο του χωριού. Η μάχη που ξέσπασε κράτησε έξι ώρες. Οι απώλειες των Ιταλών υπολογίζονται σε 25 νεκρούς και 20 τραυματίες ενώ οι αντάρτες είχαν 2 νεκρούς και 5 τραυματίες.

Οι Ιταλοί μετά την αποχώρηση των ανταρτών έκαψαν το χωριό και εκτέλεσαν έξι κατοίκους για αντίποινα.

Στις 14 Ιουλίου 1943 το 12ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον Συνταγματάρχη Βλάση Ανδρικόπουλο πήρε την πληροφορία ότι κινείται στην περιοχή το 3ο επίλεκτο τάγμα του 3ου Συντάγματος της Μεραρχίας Πιεμόντε με διοικητή τον ταγματάρχη Εμίλιο Γκασπάρο (ο οποίος αυτοαποκαλούνταν «ανταρτοφάγος») αποτελούμενο από 300 άνδρες. Με συνδεσμους καλούνται ενισχύσεις από τον εφεδρικό ΕΛΑΣ της Αιγιάλειας και από τα γύρω χωριά.

Μετά την αναγνώριση του ιταλικού τάγματος λήφθηκε η απόφαση για αιφνιδιαστικό χτύπημα με βαρύ πολυβόλο. Η μάχη ήταν σφοδρή και κράτησε 16 ώρες.. Παρά την υπεροπλία τους οι Ιταλοί περικυκλώθηκαν σταδιακά και συντρίφθηκαν.

Οι απώλειες των Ιταλών ήταν τουλάχιστον 20 νεκροί, 17 τραυματίες, 92 αιχμάλωτοι, ανάμεσα στους τελευταίους ο Γκασπάρο και τέσσερις ακόμη αξιωματικοί, καθώς και πολλά λάφυρα σε βαρύ και ελαφρύ οπλισμό. Άλλη πηγή αναφέρει για τις απώλειες των Ιταλών, 26 νεκρούς, 39 τραυματίες και 107 αιχμαλώτους. Οι απώλειες του ΕΛΑΣ ανήλθαν σε 4 νεκρούς.

Η μάχη αυτή τόνωσε το ηθικό των ανταρτών ενώ με τα λάφυρα που απέσπασαν οι αντάρτες ενισχύθηκε η μαχητική ικανότητα του ΕΛΑΣ.

Στις 29 Ιουλίου 1943 γερμανικά Στούκας στο πλαίσιο εκκαθαριστικής επιχειρήσης βομβάρδισαν το χωριό Μάνεσι,  με αποτέλεσμα να σκοτωθούν δυο κάτοικοι. Την ίδια ημέρα βομβαρδίστηκαν και τα χωριά Λαπάτες και Τρεχλό της Επαρχίας Καλαβρύτων.

 Στις 29 Ιουλίου 1943 γερμανικά Στούκας στο πλαίσιο εκκαθαριστικής επιχειρήσης βομβάρδιστηκε το χωριό Τρεχλό,  με αποτέλεσμα να σκοτωθούν πέντε κάτοικοι Την ίδια ημέρα βομβαρδίστηκαν και τα χωριά Μάνεσι και Λαπάτα της Επαρχίας Καλαβρύτων.

Στις 29 Ιουλίου 1943 γερμανικά Στούκας στο πλαίσιο εκκαθαριστικής επιχειρήσης βομβάρδισαν το χωριό Λαπάτες,  με αποτέλεσμα να σκοτωθούν επτά κάτοικοι. Την ίδια ημέρα βομβαρδίστηκαν και τα χωριά Μάνεσι και Τρεχλό της Επαρχίας Καλαβρύτων.

Στα τέλη Αυγούστου - αρχές Σεπτεμβρίου 1943 αρχίζει η ιστορία του Καλαβρυτινού δράματος με τη γερμανική επιχείρηση "Βυτίνα" ενατνίον των δυνάμεων της αντίστασης που δρουν στην περιοχή των Καλαβρύτων. Οι Γερμανοί καταστρέφουν τα Άνω σουδενά, που ήταν το πρώτο αντισασιακό χωρίο της περιοχής. Αφοού λεηλατούν και το καίνε, συλλαμβάνουν τον νεαρό Κωνσταντίνο Παυλόπουλο, μέλος της Εθνικής αντίστασης, και τον οδηγούν την 1η Σεπτεμβρίου 1943 στα Καλαβρυτα, όπου τον απαγχονίζουν σε πλάτανο πλησίον της πλατείας ελευθερίας (Χελμού) για παραδειγματισμό, υποχρεώνοντας τους κατοίκους βα παρακολουθήσουν το φρικτό θέαμα.

Οι Ιταλοί διατηρούν το στρατιωτικό έλεγχο της Πελοποννήσου μέχρι την 9η Σεπτεμβρίου του 1943,που αφοπλίζονται από τους Γερμανούς λόγω της συνθηκολόγησης του Ιταλικού κράτους με τους Συμμάχους.Όλη την στρατιωτική δραστηριότητα στην Πελοπόννησο την αναλαμβάνουν από τον Σεπτέμβριο του 1943 οι Γερμανικές Δυνάμεις Κατοχής.

Στις 16 Οκτωβρίου 1943 η Διοίκηση του 749 Συντάγματος Καταδρομών έστειλε στην περιοχή των Καλαβρύτων τον 5/749 μικτό Λόχο με ενενήντα επτά άνδρες υπό τον Αυστριακό λοχαγό Schober. Αποστολή του λόχου ήταν η αναγνώριση της περιοχής και η συγκέντρωση πληροφοριών σχετικά με τις κινήσεις των αντάρτικων ομάδων.

Η εξόρμηση της μονάδας πραγματοποιήθηκε χωρίς κατάλληλη προετοιμασία και οργάνωση: απαρτιζόταν από στρατιώτες διαφόρων εθνικοτήτων (Αλσατούς, Γερμανο-Πολωνούς, Αυστριακούς και Γερμανούς) ανεπαρκώς εξοπλισμένους και ασυντόνιστους, χωρίς βαρύ οπλισμο και ασυρμάτους.

Η Μάχη της Κερπινής πραγματοποιήθηκε στις 16-17 Οκτωβρίου 1943 μεταξύ του “Ανεξάρτητου Τάγματος Καλαβρύτων“ του ΕΛΑΣ (μετέπειτα 2ο Τάγμα του 12ου Συντάγματος ΕΛΑΣ) υπό τη διοίκηση του Σφακιανού (Αρετάκης) και του 5/749 Λόχου Κυνηγών (Λόχος Schober) στην περιοχή μεταξύ Ρωγών - Κερπινής Καλαβρύτων. Τέσσερις Γερμανοί στρατιώτες σκοτώθηκαν στη μάχη, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του λόχου αιχμαλωτίστηκε. Ορισμένοι διεφυγαν. Οι αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν στα Καλάβρυτα και στη συνέχεια οδηγήθηκαν στην Κλειτορία Καλαβρύτων (Μαζέϊκα).

Υπογραφή της «Επιχείρησης Καλάβρυτα». 117η Μεραρχία Κυνηγών (Φελμυ – Λε Σουιρ)

Το 1943 η ευρύτερη περιοχή Καλαβρύτων είναι γνωστή ως εστία αντιστασιακής δράσης. Οι συχνές δολιοφθορές που προκαλούν στα κατοχικά στρατεύματα απαιτούν μια δυναμική και αποτελεσματική απάντηση από την πλευρά των ναζί, προκειμένου να «τελειώνουν» μια και καλή με τους «συμμορίτες» όπως τους αποκαλούν. Η απάντηση αυτή έρχεται με τη μορφή μιας γιγαντιαίας στρατιωτικής επιχείρησης, γνωστής ως «Επιχείρηση Καλάβρυτα».

Η Μάχη της Κερπινής στις 16-17 Οκτωβρίου 1943 μεταξύ του “Ανεξάρτητου Τάγματος Καλαβρύτων“ του ΕΛΑΣ (μετέπειτα 2ο Τάγμα του 12ου Συντάγματος ΕΛΑΣ) και του 5/749 Λόχου Κυνηγών (Λόχος Schober), που είχε ως αποτέλεσμα την αιχμαλωσία ογδόντα ενός Γερμανών, ήταν η αφορμή για την «Επιχείρηση Καλάβρυτα» (Unternehmen Kalawrita).

Η διαταγή για την επιχείρηση υπογράφηκε στην Κόρινθο στις 25 Νοεμβρίου 1943 από τον διοικητή της 117 Μεραρχίας Ορεινών Κυνηγών Καρλ Φον Λε Σουίρ και σκοπός της ήταν η εκκαθάριση του ορεινού όγκου του Χελμού από αντιστασιακές ομάδες, η αναζήτηση των Γερμανών αιχμαλώτων του Λόχου Schober και η τρομοκράτηση του πληθυσμού με εκτελέσεις αμάχων και λεηλασίες, προκειμένου να μην προσφέρουν υποστήριξη στους αντάρτες. Η Επιχείρηση πραγματοποιήθηκε από 5 έως 15 Δεκεμβρίου του 1943 και υπήρξε μία από τις πιο απάνθρωπες της Βέρμαχτ όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα.

Οι σκοποί της «Επιχείρησης Καλάβρυτα» ήταν:
 

• Α. Εξολόθρευση των εκεί ευρισκομένων συμμοριών.
• Β. Έρευνα της περιοχής για κομμουνιστές, όπλα, προπαγανδιστικό υλικό.
• Γ. Επιχείρηση αναζητήσεως των μελών του 5/749 Λόχου Κυνηγών, που αιχμαλωτίστηκαν στις 18.10.1943 κοντά στους Ρωγούς - Κερπινή, με ετοιμότητα επιβολής αντίστοιχων αντιποίνων.

Οι γερμανικές δυνάμεις χωρίστηκαν σε τρεις Ομάδες Μάχης και ξεκίνησαν ταυτόχρονα από την Πάτρα, το Αίγιο και τη Βυτίνα, έχοντας η καθεμία διαφορετικό τομέα ευθύνης – δράσης στην Επαρχία Καλαβρύτων. Συγκεκριμένα:
 

• Α) Ομάδα Μάχης Wölfinger, με επικεφαλής τον Αντισυνταγματάρχη Wölfinger, διοικητή της Πάτρας, με σημείο συγκέντρωσης την Πάτρα.
• Β) Ομάδα Μάχης Ebersberger, με σημείο συγκέντρωσης το Αίγιο και με επικεφαλής τον Ταγματάρχη Ebersberger.
• Γ) Ομάδα Μάχης Gnass, με σημείο συγκέντρωσης τη Βυτίνα και με επικεφαλής τον Ίλαρχο Gnass.

Η στρατιωτική δύναμη της Επιχείρησης ανέρχεται στον αριθμό των 3000 στρατιωτών.Η Ομάδα Μάχης Wölfinger κινήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου του 1943 από την Πάτρα με στόχο τα Καλάβρυτα, μέσω του δρόμου της Χαλανδρίτσας. Εκεί θα ενωνόταν με την Ομάδα Μάχης Ebersberger, η οποία μέσω του ορεινού όγκου μεταξύ Καλαβρύτων και Αιγίου, θα περνούσε από τα βορινά χωριά της Επαρχίας Καλαβρύτων.

Η Ομάδα Μάχης Gnass, δύο μέρες πριν την έναρξη της Επιχείρησης θα έπρεπε να προωθηθεί από την Τρίπολη προς την Βυτίνα και τα Λαγκάδια Αρκαδίας και έπειτα να κινηθεί προς τα Μαζέικα (σημερινή Κλειτορία).Οι οδηγίες μάχης που λαμβάνουν τα γερμανικά στρατεύματα είναι : «η επιτυχία της επιχείρησης δεν έγκειται στα εδαφικά κέρδη, αλλά στο μέγεθος των εχθρικών απωλειών και λαφύρων. Είναι σημαντικό να εντοπιστούν οι συμμορίες και να εξωθηθούν σε μάχη. Οι οικισμοί από τους οποίους προέρχονται πυρά , πρέπει να ισοπεδωθούν και οι άνδρες τους να εκτελεσθούν. Αναμείνετε εχθρική στάση του πληθυσμού, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στα μοναστήρια, πιθανοί χώροι οπλοστασίων. Με την είσοδο των Γερμανικών στρατευμάτων σε μια περιοχή πρέπει να παρεμποδίζεται η κυκλοφορία του πληθυσμού». Στο πλαίσιο της «Επιχείρησης Καλάβρυτα» οργανώθηκαν και εκτελέστηκαν 2 υποστηρικτικές σε αυτήν επιχειρήσεις, με στόχο την αποτροπή φυγής των Αντιστασιακών Δυνάμεων από την Επαρχία Καλαβρύτων. Η «Επιχείρηση Stiglitz» ξεκινά στις 9 Δεκεμβρίου του 1943 και στρατεύματα από την Κόρινθο κινούνται προς την περιοχή του Φενεού. Ενώ στην «Επιχείρηση Buffel» (9 - 12 Δεκεμβρίου 1943) τα στρατεύματα ξεκινούν από τον Πύργο και κινούνται προς την περιοχή Νεμούτας-Λάλα-Δούκα.

Το πρωί της Δευτέρας, 29 Νοεμβρίου 1943, κατόπιν διαταγής του πτεράρχου Χέλμουτ Φέλμυ, διοικητή του 68ου Σώματος Στρατού με έδρα την Αθήνα, δώδεκα αεροπλάνα καθέτου εφορμήσεως, τύπου Junkers Ju 87 ή Stuka (Στούκα), με επαναλαμβανόμενες επιθέσεις βομβαρδίζουν το χωριό Σκεπαστό (Βυσωκά) 3 χλμ. δυτικά των Καλαβρύτων, καταστρέφοντας σχεδόν ολοσχερώς το εν ενεργεία Δημοτικό Σχολείο, πιστεύοντας ότι ήταν το κέντρο της Εθνικής Αντίστασης.

Γερμανική στρατιωτική αναφορά αναφέρει: «Στούκας επιτέθηκαν στα αρχηγεία των συμμοριτών στην Βυσωκά (20 χιλιόμετρα νότια του Αιγίου) με 12 αεροπλάνα. Απευθείας χτύπησαν στο σχολείο και αρκετά σπίτια κάηκαν. Άνθρωπος- σύνδεσμος (μας) στέλνεται στη Βυσωκά για να αναφέρει αποτελέσματα (του βομβαρδισμού)».

Απολογισμός 13 νεκροί, ανάμεσά τους και 4 μαθητές του Δημοτικού Σχολείου.

Στις 5 Δεκεμβρίου 1943, ημέρα έναρξης της Επιχείρησης τα στρατεύματα περνούν από τα χωριά Λαπαναγοί και Παγκράτι.

Εκτελέστηκε 1 άνδρας στο Παγκράτι.

Στις 6 Δεκεμβρίου 1943 τα στρατεύματα περνούν από τα χωριά Κάλανος και Παπαντώνη.

Εκτελέστηκαν 5 άνδρες.

Στις 7 Δεκεμβρίου 1943, στη θέση Μαγέρου πλησίον του χωριού Μάζι (Ελατόφυτο Αχαΐας) εκτελέσθηκαν 78 Γερμανοί στρατιώτες του 5/749 Λόχου Schober από αντάρτες του ΕΛΑΣ, αιχμάλωτοι της Μάχης Ρωγών - Κερπινής η οποία πραγματοπιήθηκε στις 16/17 Οκτωβρίου 1943. Από την εκτέλεση διασώθηκαν δυο Γερμανοί στρατιώτες.

Οι Γερμανικές Δυνάμεις Κατοχής εισήλθαν στο χωριό στις 8 Δεκεμβρίου του 1943 και κάλεσαν τους κατοίκους να συγκεντρωθούν για να τους αποζημιώσουν για τα επιταγμένα ζώα τους. Οι άντρες συγκεντρώθηκαν στην εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας και εκτελέστηκαν σε ομάδες των έξι στον προαύλιο χώρο.

Απολογισμός 65 αθώοι νεκροί και διασώθηκαν 7.

Επίσης στις 8 Δεκεμβρίου, πεζοπόρες φάλαγγες φτάνουν στην Κερπινή. Η μία φάλαγγα κατευθύνθηκε προς τους Ρωγούς και η άλλη μπήκε στην Κερπινή. Οι Γερμανοί έμειναν στο χωριό μέχρι το απόγευμα και ζήτησαν από τους άνδρες να συγκεντρωθούν για να τους μιλήσουν. Αρκετοί κάτοικοι δεν υπάκουσαν στην εντολή και κατάφεραν να κρυφτούν ή να ξεφύγουν.

Οι Γερμανοί εκτέλεσαν 9 άτομα μέσα στο χωριό σε διάφορα σημεία, στις αυλές των σπιτιών και στα δρομάκια του χωριού.

Ακολούθως τους υπόλοιπους άνδρες που κατάφεραν να συγκεντρώσουν τους οδήγησαν στην θέση «Λιθακιά» όπου και τους εκτέλεσαν.

Συνολικά εκτελέστηκαν 36 άνδρες ηλικίας από 17 έως 80 ετών. Από την εκτέλεση διασώθηκαν 3 άνδρες.

Οι Γερμανοί μετά την Κερπινή και τους Ρωγούς φτάνουν στο χωριό Άνω Ζαχλωρού.

Στην Άνω Ζαχλωρού συλλαμβάνουν και εκτελούν 9 κατοίκους.

Οι Γερμανοί μετά την Κερπινή και τους Ρωγούς φτάνουν στο χωριό Κάτω Ζαχλωρού.

Από το χωριό Κάτω Ζαχλωρού διέρχεται ο Οδοντωτός Σιδηρόδρομος.

Στην Κάτω Ζαχλωρού μετά από έρευνες μέσα στα σπίτια συλλάβανε τους κατοίκους. Τους άνδρες εκτός από τους υπαλλήλους του Σιδηροδρόμου τους διατάζουν να περπατήσουν ακολουθώντας τη σιδηροδρομική γραμμή, όπου και τους εκτέλεσαν πισώπλατα.

Απολογισμός 17 εκτελεσθέντες και 6 διασωθέντες.

Στις 8 Δεκεμβρίου ένα άλλο απόσπασμα εκτελούν 25 άτομα, τους μοναχούς και τους λαϊκούς που βρίσκονται στο εσωτερικό της Ιεράς Μονής Μεγάλου Σπηλαίου και τους ρίχνουν σε γκρεμό στη θέση «Κισωτή».

Στις 9/12/1943, τα στρατεύματα περνούν από την περιοχή Στάση Κερπινής – Σούβαρδο – Αυλές.

Στη Στάση Κερπινής εκτελέστηκαν 4 άνδρες.

Κατά τις πρωινές ώρες, τα πρώτα τμήματα της Ομάδας Μάχης Wölfinger εισήλθαν στα Καλάβρυτα και οι κάτοικοι κατελήφθησαν εξ’ απίνης. Δόθηκε διαταγή να συγκεντρωθούν οι κάτοικοι στο αίθριο χώρο μπροστά από το Διοικητήριο στην πλατεία και να παραδώσουν όπλα και πολεμικό υλικό καθώς και κατάλογο με τα ονόματα των ανταρτών που κατάγονταν από τα Καλάβρυτα. Ο Πρόεδρος της Κοινότητας Παπανδρέου συντάσσει μια λίστα από 22 ονόματα προτάσσοντας τα ονόματα των δύο γιων του. Οι Γερμανοί ναζί καίνε τα σπίτια των ανταρτών και επιτάσσουν τα υπόλοιπα σπίτια των κατοίκων, επιβάλλοντας ταυτόχρονα απαγόρευση της κυκλοφορίας μετά τις 4 μ.μ. και απαγόρευση εξόδου από την πόλη.

Το Βραχνί και το Σούβαρδο πυρπολήθηκαν και λεηλατήθηκαν στις 9 και 10 Οκτωβρίου αντίστοιχα. Εκτελέσθηκαν συνολικά 10 άτομα.

Στις 10/12/1943 τα στρατεύματα από Νότο περνούν από τον Αυχένα Πριολίθου.

Μετά την είσοδο των στρατευμάτων στο χωριό και συγκεκριμένα στη θέση Αυχένας Πριολίθου (ΝΔ του χωριού) οι Γερμανοί εκτέλεσαν 5 άνδρες, αφού τους υποχρέωσαν να σκάψουν τους τάφους τους.

Μαζική Εκτέλεση 12 Κλειτόριων στη θέση Μαγέρου που χρησιμοποιήθηκαν από τους Γερμανούς ως οδηγοί, για την ανεύρεση των Γερμανών αιχμαλώτων της Μάχης της Κερπινής.

Τις πρωινές ώρες της 13 Δεκεμβρίου του 1943, και ενώ τα στρατεύματα των Ομάδων Μάχης Wölfinger και Ebersberger βρίσκονται εντός της πόλης για 5η ημέρα, οι κάτοικοι ξύπνησαν με κωδωνοκρουσίες και τις φωνές του κλητήρα της Κοινότητας που τους καλούσε να συγκεντρωθούν στο Δημοτικό Σχολείο, με μια κουβέρτα και τρόφιμα μιας ημέρας.

Εκεί τα στρατεύματα με βίαιο και απάνθρωπο τρόπο διαχώρισαν τις οικογένειες. Τα μεν γυναικόπαιδα, περίπου 1.100 στον αριθμό (μεταξύ αυτών και 14 έγκυες), τα κράτησαν έγκλειστα εν ομηρία εντός των αιθουσών του Σχολείου για να ολοκληρώσουν απερίσπαστοι το έργο τους, δηλαδή την πυρπόληση και τη λεηλάτηση της πόλης. Τους δε άνδρες και τους έφηβους, από 14 έως 80 ετών, τους οδήγησαν στο Λόφο του Καπή για πολύωρη ομηρία, έως ότου δόθηκε η εντολή της εκτέλεσης από το εκτελεστικό απόσπασμα.

Απολογισμός 465 εκτελεσθέντες και 13 διασωθέντες.

Στις 14/12/1943, τελευταία ημέρα της Επιχείρησης, τα στρατεύματα καταστρέφουν την Ιερά Μονή Αγίας Λαύρας και εκτελούν τους 4 μοναχούς και τον φύλακα της.

Επίσης, στις 14 Δεκεμβρίου τα στρατεύματα πριν την επιστροφή τους στην Πάτρα καταστρέφουν το χωριό Σκεπαστό και εκτελούν έναν άνδρα. 

Το χωριό στις 29 Νοεμβρίου του ’43 είχε βομβαρδιστεί από την Γερμανική Πολεμική Αεροπορία με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 13 κάτοικοι.

Τα γερμανικά στρατεύματα που έχουν στρατοπεδεύσει στην Κλειτορία και πριν την επιστροφή τους στην βάση τους στην Τρίπολη λεηλάτησαν και έκαψαν το χωριό. Στην Κλειτορία και στα γύρω χωριά εκτελέστηκαν 15 κάτοικοι, οι 10 από αυτούς εκτελέστηκαν στην θέση Μαγέρου μετά το πέρας της καταναγκαστική εργασίας, εύρεσης και μεταφοράς των σωρών των Γερμανών στρατιωτών που είχαν εκτελεσθεί στις 7 Δεκεμβρίου το βράδυ. Διασώθηκε ένας.

Στις 14 Δεκεμβρίου 1943 έλαβε τέλος η "Επιχείρηση Καλάβρυτα" με την αποχώρηση των Γερμανικών στρατευμάτων από την περιοχή των Καλαβρύτων.

Σήμα διά τηλετύπου της 117 Μεραρχίας Κυνηγών με ημερομηνία 31/12/1943. Στο κάτω μέρος της σελίδας διακρίνεται η αναγραφή των περιοχών που καταστράφηκαν και ο αριθμός των εκτελεσθέντων Ελλήνων. 

Στην τελική αναφορά, στις 19 Ιανουαρίου 1944, για την έκβαση της «Επιχείρησης Καλάβρυτα» το Γερμανικό Επιτελείο αναφέρει σε έγγραφό του ότι καταστράφηκαν οι εξής οικισμοί: Ρωγοί, Κερπινή, Σιδηροδρομικός Σταθμός Κερπινής, Άνω Ζαχλωρού, Κάτω Ζαχλωρού, Σούβαρδο, Βραχνί, Καλάβρυτα, Μονή Μεγάλου Σπηλαίου, Μονή Λαύρας, Αγ. Κυριακή, Αυλές, Βυσωκά, Φτέρη, Κλαπατσούνα, Πυργάκι, Βάλτσα, Μελίσσια, Μονή Ομπλού, Λαπαναγοί, Μάζι, Μαζέικα, Παγκράτι, Μορόχοβα, Δερβένι, Βάλτος, Πλανητέρο, Καλύβια (4 χλμ. Δ των Μαζέικων).

696 Έλληνες τουφεκίσθηκαν

Επίσης ως λάφυρα πάρθηκαν:
259.623.000 Δραχμές σε κυκλοφορία
12.460.000 Δραχμές εκτός κυκλοφορίας
5.740.000 Χρεώγραφα (υποτιμηθέντα).
1930 πρόβατα, 19 βοοειδή, 27 μικροί ορεινοί ίπποι, 28 όνοι, 1 ίππος.
14 κυνηγετικά όπλα, 5 πιστόλια, 1 πιστόλι φωτοβολίδων, 1 ζεύγος κιάλια, ιταλικά πολεμοφόδια τυφεκίων και κυνηγετικά πολεμοφόδια.

Οι Γερμανοί στην προαναφερθείσα τελική τους αναφορά υπολόγισαν ως εκτελεσμένους και τους 30 συνολικά διασωθέντες, 13 από τα Καλάβρυτα και 17 από τα γύρω χωριά, οι οποίοι εξαιτίας των τραυμάτων τους βρίσκονταν σε λιπόθυμη κατάσταση.

Ο συνολικός αριθμός των εκτελεσθέντων ανέρχεται στους 668.

Το Πάσχα του 1944, τέσσερις μήνες μετά το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων Γερμανικά Στρατεύματα εισέρχονται στην πόλη των Καλαβρύτων και χρησιμοποιούν ως αρχηγείο τους την οικία του εκτελεσθέντα στις 13-12-1943 Γυμνασιάρχου Οικονόμου, το οποίο δεν είχε πυρποληθεί.

Το Ιούνιο του 1944, τα Γερμανικά στρατεύματα εισέρχονται και πάλι στην κατεστραμμένη πόλη των Καλαβρύτων.

Το πρωί (8:00 π.μ.) της 12ης Οκτωβρίου 1944 ο Πτέραρχος Felmy, συνοδευόμενος από το δήμαρχο Αθηναίων Γεωργάτο, κατέθεσε στεφάνι στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη στην πλατεία Συντάγματος, ενώ ήδη οι μηχανοκίνητες φάλαγγες των Γερμανών εγκατέλειπαν από νωρίς την Αθήνα διαμέσου της Ιεράς Οδού. Στις 9:15 π.μ. η Γερμανική φρουρά της Ακρόπολης προχώρησε στην υποστολή της ναζιστικής σημαίας έπειτα από συνολικά 1.624 μέρες κατοχής (ή 3,5 έτη, που μεσολάβησαν από τον Απρίλιο του 1941 έως εκείνη την ημέρα) και ένας στρατιώτης τύλιξε βιαστικά το σύμβολο της κατοχής και αποχώρησε από τον Ιερό Βράχο. Ακολούθησαν συγκρούσεις μεταξύ ΕΛΑΣ και Ελλήνων εργατών με τους ναζί δολιοφθορείς, που απέτρεψαν την καταστροφή του εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στο Κερατσίνι. Από την άλλη, σημαντικό τμήμα του λιμανιού του Πειραιά ανατινάχθηκε από τους αποχωρούντες Γερμανούς.